Gwerthuso Effaith Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014

Mae Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 yn rhan hanfodol o bolisi Llywodraeth Cymru i greu ‘newidiadau trawsnewidiol’ yn narpariaeth gwasanaethau cymdeithasol ar draws Cymru. Mae iddi 11 o rannau wedi’u seilio ar bum egwyddor: llesiant, llais a rheolaeth -yn rhedeg drwy'r holl Ddeddf (ibid., tud.9); ataliad ac ymyrraeth gynnar; gweithio aml-asiantaethol; a chyd-gynhyrchu.

Comisiynodd Llywodraeth Cymru bartneriaeth o academyddion ar draws pedair prifysgol yng Nghymru i gynnig gwerthusiad o'r Ddeddf. Cynhaliwyd y gwerthusiad cenedlaethol hwn – astudiaeth IMPACT– o fis Tachwedd 2019 hyd fis Hydref 2022. Arweiniwyd yr astudiaeth gan yr Athro Mark Llewellyn, cyfarwyddwr WHISC ym Mhrifysgol De Cymru. Mae Adroddiad Terfynol ar ein gwaith (ar gael yn y Gymraeg a’r Saesneg, crynodeb ohono ac ar gael mewn fformat Hawdd i’w Ddarllen) wedi’i gyhoeddi erbyn hyn.

Mae’r ddeddfwriaeth a’i hegwyddorion sylfaenol yn cynnig fframwaith cadarn ar gyfer newid ymarferol ym maes gwasanaethau cymdeithasol ac wrth eu cyflenwi;

Newidiodd y cyd-destun y mae’r Ddeddf wedi’i gosod ynddo dros amser ac mewn modd digynsail. Ar adeg ysgrifennu’r Adroddiad Terfynol hwn, cyfunir grymoedd o ran y pandemig iechyd cyhoeddus byd-eang, argyfwng y gweithlu ac argyfwng costau byw gyda sialensiau'r tymor hirach o ran demograffeg a chyni, a hynny'n creu realiti newydd ac acíwt nad oedd naill ai’n bodoli o gwbl yn 2016 neu o leiaf ddim i’r un graddau;

Ceir tystiolaeth glir a chymhellgar o swmp anhygoel o waith caled, brwdfrydedd, ymrwymiad, y gallu i addasu ac ewyllys da, gan yr holl randdeiliaid o gofio graddfa a sgôp y sialensiau sy’n wynebu’r gweithlu a gofalwyr di-dâl, ond hefyd, ceir tystiolaeth glir a chymhellgar o'r problemau sy’n dal i fodoli o fewn y system. Fodd bynnag, nid stori am briodoli mo’r Adroddiad Terfynol hwn – mae’r sefyllfa yn destun dadl, mae’n gymhleth, yn llawn amrywiaethau bach, di-drefn, heb esboniadau eglur a datrysiadau syml;

Nodir cryfderau cyson ac ar draws y rhanddeiliaid yng ngham cyntaf oes y Ddeddf (fel y deddfwyd). Mae’r darlun am yr ail gam yn un cymysg ond yn bositif yn bennaf pan droswyd y Ddeddf o fod yn ddeddfwriaeth ‘ar bapur’ i fod yn weithredol. Safbwynt llawer mwy negyddol a gafwyd gan ddefnyddwyr gwasanaeth a gofalwyr nad oedd yn gallu cyflawni’r canlyniadau roedden nhw’n eu dymuno o ran y gofal a’r cymorth roedden nhw’n ei dderbyn yn gyson (yn ôl yr hyn a brofwyd);

Canlyniad hyn fu i nifer o bobl a gyfwelwyd ar gyfer yr astudiaeth hon deimlo nad oedd ganddyn nhw unrhyw gysylltiad ag addewid yr egwyddorion, a briodolir yn rhannol i’r ffactorau sydd wedi effeithio ar wasanaethau cymdeithasol ers i’r Ddeddf ddod i rym ac mae rhwystredigaeth wedi datblygu o gwmpas hyn;

Dydy’r daith tuag at wireddu nod uchelgeisiol y Ddeddf ddim yn gyflawn fel y mynegwyd yn gyffredinol gan gyfranogwyr yr astudiaeth hon. Felly, y cwestiwn ydy beth fydd y camau nesaf ar y daith, pwy ddylai eu cymryd, i ble mae’r daith yn arwain a phryd fyddwn ni’n gwybod ein bod wedi cyrraedd?

Trosolwg o’r astudiaeth

Sefydliad Iechyd a Gofal Cymdeithasol Cymru

Gwerthuso Effaith Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014

Ein canfyddiadau

Crynodeb o'r canfyddiadau:

Roedd tri chwestiwn allweddol roedden ni’n ceisio eu hateb a gellir ystyried hyn ymhellach ar y dolenni cyswllt isod